رژیم غذایی ناسالم و بیماری لثه: پیوندی علمی و قابل‌تأمل
بیماری لثه (پریودنتال) از شایع‌ترین مشکلات دهان و دندان هستند و می‌توانند از التهاب ساده لثه تا تحلیل و از دست رفتن بافت نگهدارنده دندان پیشرفت کنند. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که رژیم غذایی نقش مهمی در ایجاد و تشدید این بیماری‌ها دارد. در این مقاله با تمرکز بر شواهد علمی منتشرشده، نحوهٔ تأثیر عوامل غذایی روی سلامت لثه، مکانیسم‌های زیستی و راهکارهای تغذیه‌ای عملی را بررسی می‌کنیم.
مصرف بالای قندهای آزاد همچون نوشیدنی‌های شیرین و میان‌وعده‌های فرآوری‌شده یکی از عوامل برجستهٔ خطر برای سلامت دهان است. قندها سوخت مناسب برای باکتری‌های تولیدکنندهٔ اسید هستند و می‌توانند ترکیب میکروبیوم دهان را به‌نفع گونه‌های پاتوژن تغییر دهند؛ این تغییر موجب افزایش تشکیل پلاک، التهاب لثه و در درازمدت ایجاد بیماری پریودنتال می‌شود. مرورهای سیستماتیک و مطالعات مشاهده‌ای همبستگی بین مصرف زیاد قند و افزایش شاخص‌های التهابی لثه را نشان داده‌اند، هرچند برای اثبات علیت نیاز به تحقیقات مداخله‌ای بیشتر است.
نقش ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها
ویتامین‌ها و مواد معدنی برای سلامت بافت لثه ضروری‌اند. ویتامین C برای سنتز کلاژن و حفظ یکپارچگی بافت پیوندی حیاتی است و مطالعات نشان داده‌اند که سطوح پایین ویتامین C با شدت بالاتر بیماری پریودنتال همراه است. همچنین ویتامین D، ویتامین‌های گروه B و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند نقش محافظتی داشته باشند. متاآنالیزها ارتباط منفی بین دریافت کافی ویتامین‌ها و ابتلای کمتر به بیماری پریودنتال را گزارش کرده‌اند، هرچند تفاوت در طراحی مطالعات و اندازه نمونه‌ها باعث شده نتایج تا حدودی متنوع باشند. در صورت شک به کمبود، اندازه‌گیری سطح سرمی می‌تواند راهنمای اقدام درمانی باشد.
اثرات ضدالتهابی امگا-۳
اسیدهای چرب امگا-۳ (EPA و DHA) دارای خواص ضدالتهابی شناخته‌شده‌اند. برخی کارآزمایی‌ها و مرورهای نظام‌مند نشان داده‌اند که تکمیلات امگا-۳ به عنوان مکمل در کنار درمان‌های غیروجراحی پریودنتال می‌تواند به کاهش عمق پاکت‌ها و بهبود پارامترهای بالینی کمک کند. منابع غذایی امگا-۳ شامل ماهی‌های چرب، گردو و بذر کتان است و ترجیحاً باید از منابع غذایی استفاده شود؛ اگر مکمل در نظر گرفته می‌شود، باید مزایا و ریسک‌ها (مانند تداخل با داروهای ضدانعقادی) توسط پزشک بررسی شود.
الگوهای غذایی کلی و سلامت لثه
الگوهای غذایی گیاهی‌محور و غنی از مواد مغذی، مانند رژیم مدیترانه‌ای، با نشانگرهای التهابی کمتر و نتایج بهتر در شاخص‌های پریودنتال ارتباط داشته‌اند. در مقابل، الگوی غذایی غربی با مصرف بالای غذاهای فرآوری‌شده، قند و چربی‌های اشباع اغلب با التهاب سیستمیک بیشتر همراه است که می‌تواند بر سلامت لثه تأثیر بگذارد. با این حال، متاآنالیزها نتایج متناقضی گزارش کرده‌اند و برای تبیین دقیق اثرات الگوهای غذایی نیاز به مطالعات بلندمدت و کارآزمایی‌های تصادفی است.
پیامدهای بالینی و راهکارهای عملی
از منظر بالینی، ثبت سابقه تغذیه‌ای بیمار و ارزیابی احتمال کمبود ریزمغذی‌ها باید بخشی از ارزیابی ریسک پریودنتال باشد. توصیه‌های عملی شامل محدود کردن مصرف قندهای افزوده، افزایش مصرف میوه و سبزیجات، انتخاب منابع پروتئینی سالم و افزودن منابع غذایی امگا-۳ به برنامهٔ غذایی است. در بیماران با علائم شدید یا مقاوم به درمان، بررسی سطح ویتامین‌ها و مداخله با مکمل تحت نظر متخصص ممکن است مفید باشد. همچنین باید یادآور شد که اقدامات بهداشتی موضعی (مسواک زدن، نخ دندان، پاکسازی حرفه‌ای) همچنان ستون اصلی پیشگیری و درمان هستند.
چگونه تغییرات غذایی را اجرا کنیم؟
برای عمل‌گرایی، بیماران را تشویق کنید یک هفته دفترچه غذایی نگه دارند تا منابع پنهان قند شناسایی شوند. جایگزین‌های ساده مانند آب، چای بدون قند، میوهٔ تازه و میان‌وعده‌های حاوی پروتئین و فیبر (ماست ساده، مغزها، سبزیجات برشی) را پیشنهاد دهید. افزودن یک یا دو وعده ماهی چرب در هفته یا افزودن گردو و بذر کتان به سالادها موجب افزایش امگا-۳ می‌شود. جویدن آدامس بدون قند پس از وعده‌ها ممکن است به کاهش اسیدیته پلاک کمک کند. همکاری بین دندانپزشک و متخصص تغذیه برای طراحی برنامه‌های عملی و پایدار می‌تواند اثربخشی درمان را افزایش دهد.
نتیجه‌گیری
جمع‌بندی شواهد نشان می‌دهد که رژیم غذایی ناسالم — به‌ویژه مصرف زیاد قند و کمبود ریزمغذی‌ها — می‌تواند ریسک بیماری پریودنتال را افزایش دهد، در حالی که رژیم‌های غنی از میوه، سبزیجات و امگا-۳ می‌توانند محافظت‌کننده باشند. اصلاح الگوی غذایی را به‌عنوان مکملی برای بهداشت دهان و درمان‌های دندانپزشکی در نظر بگیرید و در صورت نیاز بیماران را به متخصص تغذیه یا پزشک ارجاع دهید. برای تصمیم‌گیری‌های بالینی دقیق‌تر، به منابع و متاآنالیزهای ذکرشده مراجعه کنید.
